با پیشرفت تکنولوژی، نحوه‌ای که ما به موسیقی گوش می‌دهیم هم دچار تغییر شده است. در چند دهه اخیر نوآوری‌های متعددی در صنعت ضبط موسیقی رخ داده است. حالت فعلی صفحه گرامافون در اواسط قرن بیستم میلادی پدیدار شد و برای سال‌ها، صفحه گرامافون به عنوان وسیله استاندارد برای گوش دادن به موسیقی شناخته می‌شد. فرمت‌های آنالوگ در دهه‌های هفتاد و هشتاد میلادی قدرت گرفتند و در این دهه‌ها کاست‌ها طرفدار زیادی پیدا کردند. سپس نوبت به سی‌دی رسید و انقلاب دیجیتال در صنعت صدا آغاز شد.
حالا در سال 2024 ما به انواع مختلفی از فرمت‌های فایل‌های صوتی عادت کرده‌ایم که هنگام استریم کردن موسیقی، به اشتراک‌گذاری موسیقی با دوستان یا ساخت موسیقی از آن‌ها استفاده می‌کنیم. برای تنظیم و میکس و مسترینگ بهترین فرمت فایل صوتی چیست؟ زمانی که پروسه مسترینگ به پایان رسید، موزیک را باید با چه فرمتی روی سرویس‌های استریمینگ آپلود کرد؟ پروژه‌ها را با چه فرمتی باید تحویل مشتری‌ها داد؟ ما در این مقاله به تمامی سوالات شما پاسخ خواهیم داد.
انواع کلی فایل‌های صوتی
به طور کلی می‌توان گفت فایل‌های صوتی به سه دسته کمپرس شده (همراه با افت کیفیت)، کمپرس نشده (بدون افت کیفیت) و Lossless (بدون افت کیفیت) تقسیم می‌شوند. در اینجا کمپرس شدن فایل صوتی به معنای استفاده از کمپرسور و کاهش داینامیک رنج نیست، بلکه منظور کمپرس شدن یا کاهش دیتای صوتی است.
فایل‌های صوتی کمپرس نشده یا Uncompressed به فایل‌هایی گفته می‌شود که به هیچ وجه کامپرشن دیتا در آن‌ها اتفاق نیفتاده است.
فایل صوتی lossless به فایلی گفته می‌شود که در آن دیتای صوتی کمپرس شده، اما تمام جزئیات دیتای اصلی حفظ شده است. این نوع فایل‌ها در حقیقت مانند فایل‌های ZIP می‌مانند. شما وقتی یک فایل را ZIP می‌کنید، حجم آن کم می‌شود اما هیچ تغییری در محتوای آن اتفاق نمی‌افتد. فایل‌های lossless هم به همین صورت هستند و در حالی که فایل صوتی کمپرس می‌شود و حجم آن کاهش پیدا می‌کند، اما جزئیات آن از بین نمی‌رود و دچار افت کیفیت نمی‌شود.
در فایل‌های صوتی کمپرس شده که اصطلاحا به آن Lossy هم گفته می‌شود، به منظور کاهش حجم فایل جزئیاتی که خیلی قابل شنیدن نیستند، از فایل صوتی حذف می‌شوند و پس از حذف این دیتا، دیگر امکان بازیابی آن وجود ندارد.
فرمت‌های کمپرس نشده یا Uncompressed:
WAV
AIFF
فرمت‌های Lossless:
ALAC
FLAC
فرمت‌های Lossy:
MP3
M4A
توضیح فرمت‌های فایل صوتی :
صدای کمپرس نشده یا Uncompressed
ما کاست‌ها، صفحه گرامافون و.. را به عنوان فرمت‌های آنالوگ می‌شناسیم. صدای آنالوگ به سیگنال متناوبی گفته می‌شود که در آن ولتاژهای الکتریکی با لِول فشار صوتی مشابه هستند. در حالی که صدای دیجیتال، سیگنالی است که به صورت سمپل‌های عددی و توسط مبدل آنالوگ به دیجیتال ضبط می‌شود. مفهوم مهمی که باید با آن آشنا شوید، عمیق بیت یا همان bit-depth است. روشن و خاموش یا همان صفر و یک سیستم دیجیتال از سیستمی با نام binary استفاده می‌کند. یک بایت متشکل از هشت بیت است؛ ساختاری با نام word (به معنای کلمه در حوزه صدای دیجیتال) متشکل از یک یا چند بایت است. عمیق بیت مشخص می‌کند که در هر کلمه دیجیتال (word) چقدر دیتا وجود دارد. به بیان ساده هرچه bit-depth بیشتر باشد، رزولوشن صوتی بالاتر خواهد بود. عمیق بیت بیشتر، نه تنها داینامیک رنج را بیشتر می‌کند، بلکه نسبت سیگنال به نویز را هم بهبود می‌دهد.
فرمت .WAV
فایل‌های .WAV فایل‌های صوتی کمپرس نشده هستند. این فرمت در سال 1991 توسط مایکروسافت و IMB توسعه داده شد. فرمت WAV یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین فرمت‌های صدای دیجیتال است و در تمام استودیوهای ضبط موسیقی از این فرمت استفاده می‌شود. WAV یکی از اولین فرمت‌های صدای دیجیتال بود و به سرعت به عضوی جدانشدنی در تمام پلتفرم‌ها تبدیل شد. با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیک فراوانی که از سال 1991 تا به امروز داشته‌ایم، فرمت WAV هنوز هم جایگاه خودش را به عنوان پر استفاده‌ترین فرمت صوتی در دنیای صدای حرفه‌ای و موسیقی حفظ کرده است.
فایل WAV موج صوتی اصلی را با بالاترین کیفیت و بدون تغییر دادن مشخصات صوتی صدا دریافت و بازتولید می‌کند. این فرمت صدا به هیچ عنوان افت کیفیت پیدا نمی‌کند و دیتایی از آن حذف نمی‌شود. پس صدایی که با فرمت WAV ضبط می‌شود، نزدیکترین حالت را به موج صوتی اصلی دارد.
شما در حداقلی‌ترین حالت، باید صدا را با رزلوشن 24-bit و 44.1kHz ضبط کنید تا داینامیک رنج کاملی که توسط انسان قابل درک است را دریافت کنید و همچنین نویز را به حداقل برسانید. از آنجایی که فایل‌های WAV کمپرس نمی‌شوند، نیازی به دیکد کردن یا رمزگشایی آن‌ها وجود ندارد و به همین دلیل فایل WAV بهترین گزینه برای ادیت صدا، افکت دادن به صدا و... می‌باشد.
فرمت .AIFF
فایل‌های AIFF هم به لحاظ کارایی مشابه WAV هستند و تنها به شکل کمی متفاوتی اینکد می‌شوند. فایل‌های AIFF در حقیقت ورژن اپل فایل‌های WAV هستند؛ پس اگر با نرم‌افزارهایی مانند Logic یا GarageBand کار می‌کنید، بیشتر با این نوع فایل‌ها مواجه خواهید شد. این که از فایل AIFF استفاده کنید یا WAV تفاوتی در کیفیت صدا ندارد و شما به دلخواه خودتان می‌توانید هر یک از این دو فرمت را برای کارهای حرفه‌ای مانند تنظیم، ضبط، میکس و مسترینگ استفاده کنید. فرمت AIFF هم مانند فرمت WAV موج صوتی را با دقت بالایی سمپل می‌کند و عمیق بیت و سمپل‌ریت مشابهی را ارائه می‌دهد. تنها تفاوت این فرمت‌ها به تاریخچه آن‌ها باز می‌گردد. AIFF در سال 1988 به وسیله مکینتاش ساخته شد تا امکان ضبط و پلی‌بک صدا با کیفیت استودیویی در کامپیوترهای اپل فراهم شود. فرمت WAVE در سال 1992 و در نتیجه همکاری مایکروسافت و IBM ساخته شد؛ پس تمام کامپیوترهای ویندوزی به صورت پیش‌فرض از این فرمت پشتیبانی می‌کنند. امروزه هم فرمت WAV بیشتر نزد کاربران ویندوز و فرمت AIFF بیشتر نزد کاربران مک محبوب است.
فرمت‌های Lossless
فرمت .FLAC
FLAC نوعی فرمت کمپرس شده است که تمام اطلاعات فایل صوتی را در پروسه اینکودینگ و دیکدینگ حفظ می‌کند. پس از کمپرس شدن فایل، حجم آن معمولا بین 50 الی 70 درصد کاهش پیدا می‌کند. پس فرمت FLAC در عین حالی که حجم کمتری نسبت به فایل‌های WAV و AIFF دارد، جزئیات صدا را تمام و کمال حفظ می‌کند و فایل صوتی با افت کیفیت مواجه نمی‌شود.
فرمت .ALAC
ALAC هم ورژن اپل FLAC است و این دو فرمت به لحاظ کارایی مشابه یکدیگر هستند و تفاوت اصلی آن‌ها در این است که فایل‌های ALAC برای دیکد شدن فشار بیشتری به CPU وارد می‌کنند.
فرمت‌های Lossy یا همراه با افت کیفیت
فرمت MP3.
فرمت‌های کمپرس نشده مانند WAV و AIFF کیفیت صدای فوق‌العاده‌ای را در دسترس قرار می‌دهند، اما حجم فایل‌هایی با این فرمت‌ها زیاد است. با افزایش شدید محبوبیت اشتراک گذاری فایل‌ها روی اینترنت در اواسط دهه نود میلادی، کاربران اینترنت به سرعت متوجه شدند که ارسال فایل‌های کمپرس نشده با اینترنت کند دایال آپ بسیار سخت و حتی غیر ممکن است. اینجا بود که فرمت MP3 متولد شد.
رایج‌ترین نوع فرمت صوتی lossy یا همراه با افت کیفیت، MP3 است. در این فرمت معمولا اطلاعاتی از صدا حذف می‌شوند که خارج از محدوده شنیداری انسان است.
یک قطعه موسیقی سه دقیقه‌ای با فرمتWAV یا AIFF حدود 30 مگابایت حجم دارد، در حالی که اگر این فایل را به MP3 تبدیل کنیم، حجم آن به 3 مگابایت خواهد رسید؛ یعنی یک دهم حجم فایل دارای فرمت WAV. این حجم کم فایل‌های MP3 موجب شد تا این فرمت در دوران اوج‌گیری اینترنت جایگاه ثابتی پیدا کند. MP3 حتی امروزه هم جایگاه خودش را به خوبی حفظ کرده است.
مشابه تصاویر، در فایل‌های صوتی دارای حجم کمترجزئیات کمتری وجود دارد.
کاهش حجم فایل در فرمت MP3 به بهای کاهش کیفیت صدا تمام می‌شود. به تصاویر بالا نگاه کنید. در تصویر سمت چپ تمام چین و چروک‌های روی بالن مشخص و رنگ‌های آن بسیار زنده است. تصویر سمت راست به شدت کمپرس شده است و دیگر خبری از جزئیات و وضوح تصویر سمت راست نیست. همین اتفاق برای فایل‌های صوتی کمپرس شده مانند MP3 می‌افتد. معمولا هنگام کمپرس کردن فایل‌های صوتی، اولین چیزی که از صدا حذف می‌شود فرکانس‌های بالا هستند، چرا که بیشتر افراد نمی‌توانند جزئیات فرکانس‌های بالا را بشنوند. هرچه کیفیت اینکدینگ کمتر باشد، فرکانس‌ها و جزئیات بیشتری از صدا حذف می‌شود.
با این‌حال الگوریتم‌های کامپرشن مدرن امکان استفاده از بیت ریت‌های بالاتر را می‌دهند و این یعنی کاهش حجم فایل‌های صوتی بدون از دست رفتن محسوس کیفیت صدا ممکن شده است.
فرمت .MP4 یا .M4A
فرمت M4A هم پاسخ اپل به فرمت MP3 بود. این فرمت بیشتر زمانی مورد توجه قرار گرفت که فروشگاه آیتیونز (iTunes) متولد شد. فرمت M4A در فروشگاه آیتیونز به فرمت اصلی برای خرید فایل‌های موسیقی تبدیل شد. این فرمت امروزه هم بسیار پرکاربرد است و در اپلییکشن‌هایی که برای Mac وiOS و حتی برای محصولات پلی‌استیشن و نینتندو عرضه می‌شوند، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. امروزه توسعه‌دهندگان زیادی از فرمت M4A استفاده می‌کنند و این فرمت در حال تبدیل شدن به فراگیرترین فرمت فایل‌های صوتی کمپرس شده است.
فایل‌های M4A عمق بیت مشابهی با فایل‌های MP3 دارند، با این حال حجم آن‌ها کمتر است. به بیان دیگر، فایل‌های M4A حجم کمتر و کیفیت بالاتری از فایل‌های MP3 دارند. با این‌حال فرمت M4A هنوز به اندازه MP3 فراگیر نیست و خیلی از دیوایس‌های صوتی هنوز از این فرمت پشتیبانی نمی‌کنند. به همین دلیل MP3 هنوز فراگیرترین فرمت صوتی دارای افت کیفیت است.
شما باید از کدام فرمت استفاده کنید؟
بدون شک برای، ضبط، تنظیم، میکس و مسترینگ باید از فرمت‌های کمپرس نشده استفاده کنید. در این حالت موزیک شما بالاترین کیفیت صدای ممکن را خواهد داشت. فرمت‌های WAV و AIFF هر دو کمپرس نشده هستند و برای کارهای حرفه‌ای ایده‌آل‌ترین گزینه‌ها به شمار می‌روند. اگر برای مثال شما یک مهندس میکس هستید و از تنظیم‌کننده فایل‌های AIFF دریافت کرده‌اید اما ترجیح می‌دهید با فرمت WAV کار کنید، می‌توانید فایل‌های AIFF را درون نرم‌افزار میزبان خود (DAW) به فرمت WAV تبدیل کنید. این تبدیل فرمت بدون افت کیفیت انجام خواهد شد.
اگر می‌خواهید فایل‌ها را برای نظرخواهی با افراد دیگری به اشتراک بگذارید، می‌توانید از فرمت MP3 استفاده کنید. زمانی که مسترینگ پروژه را به پایان رساندید، بهتر است در کنار فایل نهایی WAV یا AIFF، یک فایل MP3 با رزولوشن بالا را هم تحویل مشتری خود بدهید.
فرمت‌های FLAC و ALAC بهتر از فایل‌های WAV نیستند اما همان کیفیت را با حجم کمتری ارائه می‌دهند. اصلی‌ترین عاملی که موجب می‌شود برای کارهایی مانند میکس و مسترینگ از فرمت FLAC استفاده نکنیم این است که بسیاری از نرم‌افزارهای آهنگسازی هنوز از این فرمت پشتیبانی نمی‌کنند.
جمع‌بندی
امروزه بیشتر نرم‌افزارهای آهنگسازی به شما اجازه می‌دهند از پروژه‌هایتان با فرمت‌های مختلف خروجی بگیرید. پیشنهاد می‌کنیم همیشه پروژه‌هایتان را هم با فرمت‌های کمپرس نشده و هم با فرمت‌های کمپرس شده مانند MP3 خروجی بگیرید.
با این‌حال توجه داشته باشید که فرمت‌هایی که در این مقاله به آن‌ها اشاره کردیم، رایج‌ترین فرمت‌های صوتی هستند اما تنها فرمت‌های صوتی نیستند. اگر پروژه‌ای برای میکس یا مسترینگ تحویل می‌گیرید، حتما با مشتری خود صحبت کنید و از او بپرسید به چه فرمتی نیاز دارد. اگر هم قرار است پروژه‌های خودتان را روی سرویس‌های استریمینگ مانند اسپاتیفای، اپل موزیک، ساوندکلاود و... قرار دهید، بهتر است موزیک‌هایتان را با بالاترین کیفیت و فرمت‌های کمپرس نشده آپلود کنید؛ خود این سرویس‌ها موزیک شما را برای پتلفرم‌شان بهینه می‌کنند.